Portal Skarbiec.Biz | Biblioteczka inwestora | Psychologia procesu inwestycyjnego

Piotr Zielonka

Chcesz założyć rachunek maklerski? Kliknij TUTAJ.

Warunkowania i przesądy

[Warszawa, 09.06.2007] Psychologowie behawioralni wyróżniają dwa rodzaje warunkowania. Obok warunkowania klasycznego odkrytego przez Pawłowa, istnieje także warunkowanie instrumentalne, którego odkrywcą był Skinner.

Pawłow, żyjący na przełomie XIX i XX wieku, poświęcając trzydzieści lat swego życia na wyjaśnienie zjawiska warunkowania klasycznego, doszedł do wniosków, które objaśnimy na przykładzie plakatu reklamującego nowy dom maklerski. Pomijając merytoryczną stronę reklamy, skoncentrujmy się na samym zjawisku warunkowania. Otóż jakiś czas temu pojawiły się plakaty, na których roznegliżowane damy reklamowały firmę maklerską.

Jak wiele lat temu zauważył Pawłow, pierwotny odruch składa się z bodźca bezwarunkowego oraz reakcji bezwarunkowej. Bodziec bezwarunkowy, to zjawisko lub przedmiot (np. skąpo ubrana dama), który wywołuje reakcje automatyczne lub odruchowe (podekscytowanie). Pawłow twierdził, że uczenie następuje wtedy, gdy pewne bodźce obojętne (na przykład nazwa domu maklerskiego i jego logo) są regularnie łączone z bodźcami bezwarunkowymi (podekscytowanie). Wtedy właśnie bodziec obojętny staje się bodźcem warunkowym, wywołującym zachowanie wyuczone, czyli reakcję warunkową. Taki proces, w którym bodziec obojętny staje się bodźcem warunkowym nazwano warunkowaniem klasycznym. W warunkowaniu klasycznym reakcja (podekscytowanie) jest odruchową, automatyczną odpowiedzią na coś, co dzieje się w środowisku (widok nazwy domu maklerskiego).

W warunkowaniu instrumentalnym reakcje nie są odruchowe i obejmują cały organizm. Edward Thorndike zdefiniował wzmocnienie jako proces, w którym bodziec lub zdarzenie nasila reakcję lub zwiększa prawdopodobieństwo reakcji. Istnieje wiele metod warunkowania instrumentalnego. Dla naszych rozważań najistotniejsze jest przeanalizowanie uczenia się według rozkładu o zmiennych odstępach czasowych – tzw. wzmocnienia nieregularnego. Okazało się, że zarówno zwierzęta jak i ludzie poddani nieregularnym schematom wzmocnienia reagują w badaniach laboratoryjnych tysiące razy, już po ustąpieniu wzmocnień! Czyż giełda papierów wartościowych (w tym wypadku podobnie jak kasyno gry) nie jest obszarem nieregularnych wzmocnień dla graczy? Otóż jest! Wzmocnienie (wysoki zysk z inwestycji) występuje w sposób zdecydowanie nieregularny. Zjawisko to samo w sobie (podobnie jak w grach hazardowych) stanowi już wystarczający bodziec silnie zachęcający do gry.

Zauważmy, że brak jest jakiejkolwiek sprawdzonej i pewnej recepty na skuteczne inwestowanie na rzeczywistych rynkach finansowych. Gracze giełdowi codziennie stoją w obliczu niepewności i nieprzewidywalności. Jak zauważono, niepewność i przypadkowość przyszłych zdarzeń sprzyja pojawianiu się myślenia magicznego oraz powstawaniu przesądów. Nie jesteśmy ewolucyjnie przystosowani do właściwej percepcji losowości. Za wszelką cenę staramy się doszukiwać zależności przyczynowo-skutkowych. Sprzyja to odnajdywaniu (fałszywych) korelacji i wiązania zupełnie ezoterycznych sygnałów z decyzjami inwestycyjnymi, jeśli tylko kilka razy zdarzy się, że owe sygnały bądź rytuały skutkują, czyli decyzje skorelowane z tymi sygnałami przyniosły zysk.

Fragment pracy Piotra Zielonki "Czym są finanse behawioralne, czyli krótkie wprowadzenie do psychologii rynków finansowych" (Warszawa, lipiec 2003 r.). Praca ukazała się w ramach serii wydawniczej "Materiały i Studia" Narodowego Banku Polskiego, gdzie publikowane są opracowania, będące efektem badań pracowników Departamentu Analiz Makroekonomicznych i Strukturalnych oraz autorów z innych departamentów Narodowego Banku Polskiego, jak również uczelni oraz instytucji finansowych. Dotyczą one ważnych, z punktu widzenia teorii i praktyki, problemów związanych z bankowością i polityką pieniężną. Czasopismo ukazuje się w języku polskim. Wybrane numery dostępne są również w języku angielskim. Rozprowadzane jest bezpłatnie.

Ponadto, praca Zielonki stanowiła rozbudowaną wersję jednego z rozdziałów przyszłego podręcznika pt. "Psychologia ekonomii".