Portal Skarbiec.Biz | Biblioteczka inwestora | Psychologia procesu inwestycyjnego

Piotr Zielonka

Chcesz założyć rachunek maklerski? Kliknij TUTAJ.

Efekt myślenia wstecznego (hindsight bias)

[Warszawa, 09.06.2007] Obecnie wielu ludzi sądzi, że rozpoczęte pod koniec dwudziestego wieku załamanie na giełdach w Stanach Zjednoczonych i innych krajach było do przewidzenia, "wcześniej czy później musiało to nastąpić".

Psychologowie zauważyli, że wiedza o zaistniałym zdarzeniu modyfikuje uprzednie sądy o prawdopodobieństwie jego wystąpienia (Kozielecki, 1977). Na rynkach finansowych dokonywanie trafnych predykcji wydaje się być jedną z kluczowych umiejętności. Niestety mało kto jest w stanie systematycznie, poprawnie przewidywać ruchy giełdowe. Rynek jest pełen niespodzianek.

Co ciekawe, po zaistnieniu nawet mało prawdopodobnego zdarzenia inwestorzy twierdzą, że właściwie można je było przewidzieć. Tego typu efekt powoduje, że trudniej jest zauważyć popełnione przez siebie błędy w predykcjach. DeBondt (1998) zauważa, że gracze giełdowi często wykonują mentalne symulacje transakcji na papierach wartościowych. Wyobrażają sobie, że dokonali zakupu akcji w danym momencie, a następnie czekają na odpowiednią chwilę do sprzedaży. Jak się okazuje, bez prowadzenia rzetelnych zapisków inwestorzy skłonni są modyfikować swe wcześniejsze decyzje i twierdzą, że zakupili akcje w bardziej korzystnym momencie niż miało to miejsce w rzeczywistości. Wpadają więc w pułapkę myślenia wstecznego. Gdyby sumiennie zapisywali przebieg "dokonywanych" przez siebie inwestycji, tego typu mentalne transakcje mogłyby posiadać wysokie walory edukacyjne.

Wyjaśnienia efektu myślenia wstecznego można dokonać na dwóch płaszczyznach: poznawczej i osobowościowej. Według pierwszej koncepcji człowiek włącza informację o zdarzeniu, które ju żwystąpiło do struktury, jaką tworzą dotychczasowe jego wiadomości. Informacja taka może pełnić dominującą rolę w systemie wiedzy, ponieważ dotyczy zdarzenia dobrze określonego i pewnego. To zaś powoduje, że retrospektywna analiza prawdopodobieństwa zajścia tego zdarzenia posiada zupełnie zmienioną hierarchię ważności. Wszystkie inne dane stanowią jedynie dodatkowe źródła informacji na temat tego, co mogło się zdarzyć. To zaś prowadzi do efektu myślenia wstecznego. Druga koncepcja wyjaśnienia efektu myślenia wstecznego wiąże się pojęciem własnego ja. Składnikiem tego pojęcia jest przekonanie o własnej wartości.

Błędy w przewidywaniu zdarzeń mogłyby obniżyć samoocenę jednostki i wywołać lęk. Dlatego też twierdzimy w odruchu samoobronnym "wiedziałem, że to się zdarzy". Pomaga nam to utrzymać dotychczasowe poczucie własnej wartości.

Fragment pracy Piotra Zielonki "Czym są finanse behawioralne, czyli krótkie wprowadzenie do psychologii rynków finansowych" (Warszawa, lipiec 2003 r.). Praca ukazała się w ramach serii wydawniczej "Materiały i Studia" Narodowego Banku Polskiego, gdzie publikowane są opracowania, będące efektem badań pracowników Departamentu Analiz Makroekonomicznych i Strukturalnych oraz autorów z innych departamentów Narodowego Banku Polskiego, jak również uczelni oraz instytucji finansowych. Dotyczą one ważnych, z punktu widzenia teorii i praktyki, problemów związanych z bankowością i polityką pieniężną. Czasopismo ukazuje się w języku polskim. Wybrane numery dostępne są również w języku angielskim. Rozprowadzane jest bezpłatnie.

Ponadto, praca Zielonki stanowiła rozbudowaną wersję jednego z rozdziałów przyszłego podręcznika pt. "Psychologia ekonomii".