Kary umowne a zobowiązania pieniężne
[29.05.2014] W praktyce obrotu gospodarczego powszechnie zawierane są, zarówno przez przedsiębiorców, jak i przez konsumentów, umowy z różnego rodzaju instytucjami finansowymi, w których świadczenie przedsiębiorcy lub konsumenta ma charakter pieniężny.
W praktyce obrotu gospodarczego powszechnie zawierane są, zarówno przez przedsiębiorców, jak i przez konsumentów, umowy z różnego rodzaju instytucjami finansowymi, w których świadczenie przedsiębiorcy lub konsumenta ma charakter pieniężny i polega na periodycznym spełnianiu części tego świadczenia w określonej wysokości na rzecz takowej instytucji. Najprostszym przykładem tego rodzaju umowy może być umowa pożyczki lub ugoda zawarta z firmą windykacyjną, na podstawie której dłużnik spłacać ma swój dług w określonych ratach, płatnych zwykle w okresach miesięcznych.
W umowach, których przykłady wskazano ogólnie powyżej, często zawarte są nie budzące wątpliwości na etapie podpisywania tych umów zapisy o brzmieniu z pozoru dość neutralnym. Postanowienia te przewidują konsekwencje braku terminowego spełnienia świadczenia pieniężnego przez pożyczkobiorcę lub dłużnika. W zapisach tych mowa o różnego rodzaju opłatach administracyjnych, manipulacyjnych lub prowizjach, których instytucja finansowa lub firma windykacyjna może domagać się od drugiej strony umowy w przypadku, w którym świadczenie pieniężne nie zostałoby przez stronę zobowiązaną do jego spełnienia wykonane w terminie. Uważna lektura tych zapisów, które częstokroć sformułowane są dość zawile, prowadzi do wniosku, że wysokość tychże opłat zbliża się lub nawet dorównuje wysokości samego świadczenia podstawowego. W konsekwencji, w przypadku uchybienia terminowemu spełnieniu świadczenia pieniężnego, zobowiązany do tego świadczenia obciążany jest wspomnianymi wyżej opłatami.
Co więcej, niejednokrotnie spełniona z niewielkim opóźnieniem zapłata tytułem świadczenia podstawowego zaliczana jest na poczet wspomnianych wyżej konsekwencji opóźnienia w zapłacie. Zainteresowany informowany jest wówczas, że w dalszym ciągu zalega z zapłatą, lecz nie wskazanych wyżej opłat manipulacyjnych lub prowizji, a samego świadczenia, gdyż spóźniona zapłata świadczenia podstawowego zarachowana została na poczet tychże opłat.
Nieświadomi poddają się tego rodzaju praktykom, ponoszą negatywne konsekwencje finansowe i winią jednocześnie samych siebie za taki stan rzeczy. Nie generalizując należy stwierdzić, że w znacznej części przypadków podobnych do wyżej opisanych, opłaty manipulacyjne zastrzegane w umowach według schematu opisanego w niniejszym tekście, zabezpieczając spełnienie świadczenia o charakterze pieniężnym, uznane mogą być za kary umowne.
Tymczasem zgodnie z art. 483 § 1 Kodeksu cywilnego, można zastrzec w umowie, że naprawienie szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego nastąpi przez zapłatę określonej sumy (kara umowna). Jak już wyżej wspomniano, w przypadkach opisanych w niniejszym artykule, świadczenie zobowiązanego ma charakter pieniężny. Przytoczyć w tym miejscu należy wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 sierpnia 2005 r. (V CK 90/05), zgodnie z tezą którego zastrzeganie kary umownej z zakresie zobowiązań pieniężnych jest niedopuszczalne, pozostaje bowiem w wyraźnej sprzeczności z art. 483 § 1 k.c., zatem tego rodzaju postanowienie umowne jest z mocy art. 58 § 1 k.c. bezwzględnie nieważne.
Dodać należy, że stanowisko to jest powszechnie aprobowane zarówno w orzecznictwie sądów, jak i poglądach wyrażanych w nauce prawa. Nieważność tego rodzaju postanowień umownych powoduje, że nie mogą być one podstawą dochodzenia przewidzianych w tych zapisach prowizji lub opłat. W przypadkach takich wierzycielowi przysługuje jedynie prawo żądania odsetek za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego.
Nadmienić należy również, że określanie wyżej opisanych świadczeń, mających w istocie charakter kary umownej, przy użyciu innych, niż kara umowna określeń takich jak prowizje, opłaty manipulacyjne etc., nie pozbawia tych świadczeń charakteru kary umownej. Nie ma bowiem decydującego znaczenia użyte określenie, gdyż istotniejszy dla zakwalifikowania charakteru prawnego takiego postanowienia ma cel i rzeczywiste znaczenie danego postanowienia. W świetle art. 65 § 1 kodeksu cywilnego, oświadczenie woli należy bowiem tak tłumaczyć, jak tego wymagają ze względu na okoliczności, w których złożone zostało, zasady współżycia społecznego oraz ustalone zwyczaje.
Damian Wilczyński
Treści dostarcza redakcja czasopisma „Finanse Osobiste”
