Kiedy ZUS ma prawo odmówić wypłaty zasiłku macierzyńskiego?


Kiedy ZUS ma prawo odmówić wypłaty zasiłku macierzyńskiego?

[05.11.2013] Różnica pomiędzy urlopem macierzyńskim a zasiłkiem macierzyńskim polega na tym, że pierwsze jest uprawnieniem pracowniczym przysługującym z tytułu pozostawania w stosunku pracy i odwołuje się do braku konieczności świadczenia pracy przez określony czas.

Kobieta, niepozostająca w stosunku pracy zostaje zatrudniona na kilka miesięcy przed urodzeniem dziecka. Następnego dnia po zawarciu umowy o pracę udaje się na zwolnienie lekarskie. Czy ZUS ma prawo zakwestionować zawartą umowę a w konsekwencji odmówić wypłaty zasiłku macierzyńskiego? Czy sytuacja będzie oceniana analogicznie, gdy kobieta po zajściu w ciążę przez pewien czas będzie wykonywać obowiązki pracownicze wynikające z przedmiotowej umowy?

Pracownicy podlegają obowiązkowo ubezpieczeniu społecznemu, a z ich wynagrodzenia co miesiąc odprowadzane są składki na ubezpieczenie chorobowe (art. 13 pkt. 1 ustawy z dnia z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych), z których w przypadku urodzenia się dziecka ZUS wypłaca zasiłek macierzyński. Jego wysokość zależy od wysokości otrzymywanego wynagrodzenia.

Różnica pomiędzy urlopem macierzyńskim a zasiłkiem macierzyńskim polega na tym, że pierwsze jest uprawnieniem pracowniczym przysługującym z tytułu pozostawania w stosunku pracy i odwołuje się do braku konieczności świadczenia pracy przez określony czas. Zasiłek macierzyński z kolei jest świadczeniem z tytułu ubezpieczenia i przysługuje nie tylko pracownikowi, ale również m.in. osobie prowadzącej działalność gospodarczą czy świadczącej usługi na podstawie umowy zlecenia, pod warunkiem odprowadzania przez nią składek na ubezpieczenie chorobowe.

W przypadku, gdy ZUS nabierze wątpliwości, czy osoba której wypłacany jest zasiłek faktycznie świadczyła pracę, może zakwestionować umowę o pracę oraz zlecić przeprowadzenie kontroli płatnika składek. W jej efekcie, ZUS może wstrzymać wypłatę świadczenia, a co więcej, nakazać zwrot kwot zasiłku pobranego nienależnie. Jak bowiem stwierdził Sąd Najwyższy z dnia 18 z dnia 18 stycznia 2010 r. II UK 149/09, "Wzgląd na poszanowanie woli stron umowy nie może przeważyć nad eliminowaniem nieważnej (pozornej) umowy o pracę, zawartej dla uzyskania ochrony z ubezpieczenia społecznego."

Pozorność będzie miała miejsce wówczas, gdy składając "oświadczenie woli o określonej treści strony umowy nie mają w rzeczywistości zamiaru wywołania wynikających z tej czynności skutków prawnych (art. 83 § 1 KC)." (wyr. SA w Krakowie z dnia 12 października 2012 r., I ACa 911/12). Odnosi się to w głównej mierze do sytuacji, gdy osoba, z którą zawarto umowę o pracę, nigdy tej pracy nie świadczyła, ale także do sytuacji gdy wykonywała ją na innej podstawie niż umowa o pracę. Jak bowiem wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 12 lipca 2012 r. (II UK 14/12) "Zgłoszenie do ubezpieczenia pracowniczego nie jest skuteczne, jeśli dotyczy osoby, która nie może być uznana za podmiot tego rodzaju ubezpieczenia, ponieważ nie świadczy pracy w ramach stosunku pracy i przez to nie można jej przypisać cech pracownika."

Świadczenie pracy w ramach stosunku pracy oznacza, że posiada on cechy, o których mowa w art. 22 § 1 K.p., odróżniające go od wykonywania czynności na innej podstawie, w tym w szczególności na podstawie umowy cywilnoprawnej. Innymi słowy, że praca świadczona jest przede wszystkim w warunkach podporządkowania oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę.

Nie oznacza to jednak w żadnej mierze istnienia zakazu zawierania umowy o pracę z kobietą w ciąży. Również wówczas, gdy wyłącznym motywem jej zawarcia była chęć uzyskania prawa do zasiłku macierzyńskiego (wyr. Sądu Najwyższego z dnia 4 sierpnia 2005 r., II UK 320/04) oraz w szczególności, gdy były wykonywane prawa i obowiązki płynące z tej umowy (por. wyr. Sądu Najwyższego z dnia 25 stycznia 2005 r., II UK 141/04).

Jednakże nie oznacza to, że również w tym wypadku nie może ona zostać zakwestionowana przez ZUS. Jak bowiem wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 18 października 2005 r., II UK 43/05, "Cel zawarcia umowy o pracę w postaci osiągnięcia świadczeń z ubezpieczenia społecznego nie jest sprzeczny z ustawą, ale nie może to oznaczać akceptacji dla nagannych i nieobojętnych społecznie zachowań oraz korzystania ze świadczeń z ubezpieczeń społecznych, przy zawarciu umowy o pracę na krótki okres przed zajściem zdarzenia rodzącego uprawnienie do świadczenia (np. urodzeniem dziecka) i ustaleniu wysokiego wynagrodzenia w celu uzyskania świadczeń obliczonych od tej podstawy. Taka umowa o pracę jest nieważna jako sprzeczna z zasadami współżycia społecznego."

Treści dostarcza: Kancelaria Radcy Prawnego Sylwia Puzynowska – Kancelaria Prawa Pracy

Oceń ten artykuł: