Wady oświadczenia woli w kontekście rozwiązania umowy o pracę z kobietą w ciąży
[18.09.2013] W myśl przepisów Kodeksu cywilnego, zgodnie z art. 88 § 2 K.c., uprawnienie do uchylenia się od skutków oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu wygasa z upływem roku od jego wykrycia.
Zgodnie z Kodeksem pracy, w sprawach nieunormowanych przepisami prawa pracy – co odnosi się do tzw. luk konstrukcyjnych, do stosunku pracy stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu cywilnego, z tym zastrzeżeniem, że nie mogą być one sprzeczne z zasadami prawa pracy.
Przepisy prawa pracy należy rozumieć szeroko, tak jak to ujmuje art. 9 K.p., czyli obejmuje to zarówno przepisy aktów powszechnie obowiązujących, jak i tzw. autonomicznych źródeł prawa pracy (układy zbiorowe, porozumienia, regulaminy). Zasady prawa pracy można z kolei zdefiniować jako "normy prawne o charakterze ogólnym (czy inaczej o dużym stopniu ogólności), które wyrażają podstawowe reguły, idee, założenia, mające zasadnicze znaczenie w systemie prawa pracy oraz znaczenie dla kształtowania i stosowania prawa, odzwierciedlające istniejący układ stosunków społeczno-gospodarczych, a także podstawowe założenia polityki społecznej państwa, ustalające jednocześnie prawne dyrektywy postępowania skierowane do określonych adresatów." (Kodeks pracy. Komentarz, red. K. Walczak, A. Rycak, Legalis 2013)
W myśl przepisów Kodeksu cywilnego, zgodnie z art. 88 § 2 K.c., uprawnienie do uchylenia się od skutków oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu wygasa z upływem roku od jego wykrycia. Przy czym warunkiem sine qua non jest uzasadnione przypuszczenie, że gdyby osoba miała pełen ogląd sytuacji, innymi słowy, gdyby nie działała pod wpływem błędu, to nie złożyłaby oświadczenia w przedmiotowej treści (tzw. błąd istotny) (art. 84 § 1 K.c.). Ponadto, jeżeli "oświadczenie woli było złożone innej osobie, uchylenie się od jego skutków prawnych dopuszczalne jest tylko wtedy, gdy błąd został wywołany przez tę osobę, chociażby bez jej winy, albo gdy wiedziała ona o błędzie lub mogła z łatwością błąd zauważyć; ograniczenie to nie dotyczy czynności prawnej nieodpłatnej" (art. 84 § 1 K.c.).
Przepisy o wadach oświadczenia woli stanowią klasyczny przykład odwołania się w stosunkach pracy do przepisów Kodeksu cywilnego. Jednakże, właśnie z uwagi na klauzulę niesprzeczności z zasadami prawa pracy doznają one daleko idących modyfikacji. Szczególnie w kontekście terminu, w którym pracownik może uchylić się od skutków złożonego oświadczenia woli, tak aby odniosło to zamierzony cel, ale również w kontekście dopuszczalności złożenia takiego oświadczenia.
W praktyce, jako ilustrację można wskazać przypadek pracownicy, która nie wiedząc, że jest w ciąży, złożyła oświadczenie woli zmierzające do rozwiązania umowy o pracę. Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 4 kwietnia 2013 roku, sygn. akt II PK 237/12, drastycznemu skróceniu – do 7 dni od wykrycia błędu, w stosunku do przepisów K.c. ulega termin, w którym pracownica może uchylić się od skutków złożonego oświadczenia woli. Z uwagi na fakt, że przymiot odpłatności należy do jednego z essentialia negotti umowy o pracę, istotna jest również odpowiedź na pytanie, czy pracownica będzie mogła uchylić się od skutków oświadczenia woli tylko wówczas, gdy błąd został wywołany przez pracodawcę, chociażby bez jego winy, albo gdy wiedział on o błędzie lub mógł z łatwością błąd zauważyć.
Na tak postawione pytanie należy odpowiedzieć przecząco. Jak stwierdził bowiem Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 19 marca 2002 roku, sygn. akt I PKN 156/01, może ona uchylić się od skutków tego oświadczenia "niezależnie od tego, czy błąd został wywołany przez pracodawcę, czy wiedział on o błędzie lub mógł go z łatwością zauważyć." Pomijając już fakt, że trudno sobie wyobrazić sytuację, w której to pracodawca byłby odpowiedzialny za stan niewiedzy pracownicy.
Wskazane odmienności wynikają, z jednej strony, z faktu, że ochrona pracy kobiet jest jedną z podstawowych i historycznie pierwszych zasad prawa pracy. W związku z czym, jak wskazuje Sąd Najwyższy w uzasadnieniu cytowanego wyżej wyroku z dnia 4 kwietnia 2013 roku, "usprawiedliwione jest «złagodzenie» warunków uchylenia się kobiety w ciąży od skutków zmierzającego do zakończenia stosunku pracy oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu polegającego na niewiedzy o ciąży".
Dalej czytamy, "W tej sytuacji należy przyjąć, że jeżeli pracownica będąca w ciąży, nie wiedząc o tym, złożyła oświadczenie woli zmierzające do rozwiązania stosunku pracy, może uchylić się od skutków tego oświadczenia niezależnie od tego, czy błąd został wywołany przez pracodawcę, czy wiedział on o błędzie lub mógł go z łatwością zauważyć." Z drugiej strony jednak, termin na złożenie stosownego oświadczenia woli jest krótki. Jak wskazano w cytowanym uzasadnieniu, "Za takim stanowiskiem przemawia to, że ujawnienie ciąży następuje na kilka miesięcy przed porodem". W rezultacie, "Okres roczny ze względów ochronnych jest więc dla pracownicy zbędny, a dla pracodawcy ze względów organizacyjnych i ekonomicznych nadmierny."
Treści dostarcza: Kancelaria Prawa Pracy – Sylwia Puzynowska
