Zasada obowiązywania zakazu konkurencji wobec osoby prawnej jako komplementariusza w spółce komandytowo-akcyjnej
[21.06.2013] W zakresie stosunku prawnego komplementariuszy zarówno między sobą, wobec wszystkich akcjonariuszy, jak i wobec osób trzecich mają zastosowanie przepisy dotyczące spółki jawnej.
Przepisy kodeksu spółek handlowych(1) (dalej "k.s.h.") dotyczące spółki komandytowo-akcyjnej nie regulują problematyki zakazu konkurencji. Zgodnie z dyspozycją zawartą w art. 126 § 1 k.s.h. w sprawach nieuregulowanych w przepisach art. 125-150 k.s.h. należy odpowiednio stosować przepisy o spółce jawnej lub spółce akcyjnej.
W zakresie stosunku prawnego komplementariuszy zarówno między sobą, wobec wszystkich akcjonariuszy, jak i wobec osób trzecich mają zastosowanie przepisy dotyczące spółki jawnej (art. 126 § 1 pkt 1 k.s.h.). W związku z tym, że problematyka obowiązywania zakazu konkurencji dotyczy w głównej mierze praw i obowiązków komplementariuszy wobec spółki, a więc wszystkich pozostałych wspólników, uzasadnione w tej sytuacji staje się odpowiednie stosowanie przepisów o spółce jawnej.
Wynikający z art. 56 k.s.h. zakaz konkurencji w stosunku do wspólników spółki jawnej jest konkretyzacją ogólnego wymogu lojalnego współdziałania wspólników w interesie spółki. Działalność konkurencyjna nie jest bowiem zgodna z ciążącym na wspólnikach obowiązkiem wspierania i rozwijania spółki (por. wyrok SA w Warszawie z dnia 10 lutego 2009 r., I ACa 550/08).
Ponieważ status komplementariusza spółki komandytowo-akcyjnej jest zbliżony do statusu wspólnika w spółce jawnej, zakaz konkurencji z art. 56 k.s.h. z pewnością powinien odnosić się do wszystkich komplementariuszy-osób fizycznych w spółce komandytowo-akcyjnej i to niezależnie od tego czy zostali pozbawieni prawa reprezentowania spółki, czy też nie (art. 137 § 1 k.s.h.).
Osoba prawna, będąca komplementariuszem w spółce komandytowo-akcyjnej(2), zgodnie z przepisem art. 38 kodeksu cywilnego (dalej "k.c."), działa w tej spółce przez swoje organy. Osoby te są niejako "zarządem" spółki komandytowo-akcyjnej. Członkowie zarządu spółki-komplementariusza mogą wywierać wpływ na spółkę, w której są komplementariuszem i wykorzystywać wiedzę o spółce komandytowo-akcyjnej działając na jej szkodę.
Zgodnie z zasadą lojalności, każdy wspólnik, a więc także spółka będąca komplementariuszem ma obowiązek powstrzymywać się od działań sprzecznych z interesami spółki. Interes spółki handlowej jest natomiast wypadkową interesów wszystkich grup wspólników, określaną z uwzględnieniem zastrzeżonego w umowie lub w statucie spółki wspólnego celu, do osiągnięcia którego wspólnicy zobowiązali się dążyć (por. wyrok SN z dnia 5 listopada 2009 r., I CSK 158/09).
Zasada lojalności obowiązuje de facto tylko w stosunku pomiędzy komplementariuszem jako osobą prawną a spółką komandytowo-akcyjną. W tej sytuacji wyłania się pytanie, czy członkowie zarządu osoby prawnej, która jest komplementariuszem również podlegają zakazowi konkurencji w myśl regulacji zawartej w art. 56 § 1 k.s.h.
Członków zarządu mogą łączyć ze spółką-komplementariuszem umowy określające ich zakres obowiązków wobec spółki. W umowie tej może zostać zawarty stosowny zapis, zgodnie z którym są oni związani zasadą lojalności oraz zobowiązani do przestrzegania zakazu konkurencji także w stosunku do spółki komandytowo-akcyjnej. Może to zostać oparte na konstrukcji z art. 393 § 1 k.c., a więc świadczenia na korzyść osoby trzeciej.
W sytuacji braku stosownego zapisu w umowie ze spółką-komplementariuszem, należy rozróżnić dwa przypadki. W pierwszym z nich, jeżeli zasadnicza część obowiązków członków zarządu polega na prowadzeniu i reprezentacji spółki komandytowo-akcyjnej, wówczas podlegają oni pod zakres uregulowania z art. 56 § 1 k.s.h. stosowanego w drodze analogii, mamy bowiem wtedy taką samą sytuację faktyczną i prawną, jak w przypadku, kiedy komplementariuszem w spółce komandytowo-akcyjnej jest osoba fizyczna.
Jeżeli natomiast członkowie zarządu spółki-komplementariusza jedynie w minimalnym stopniu są zaangażowani w prowadzenie spraw i reprezentowanie spółki komandytowo-akcyjnej, wówczas nie ma potrzeby stosowania do nich obowiązku wynikającego z art. 56 § 1 k.s.h.
Osobnego rozważenia wymaga natomiast kwestia stosowania zakazu konkurencji w stosunku do wspólników spółki będącej komplementariuszem. Nie trudno sobie wyobrazić sytuację, w której w spółkach kapitałowych np. w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością to wspólnicy tej spółki wywierają znaczący wpływ na działania jej zarządu. Należy przyjąć, że wspólnicy spółki z o.o. mający realny wpływ na prowadzenie spraw spółki komandytowo-akcyjnej, są związani zasadą lojalnego współdziałania także w interesie spółki komandytowo-akcyjnej.
Emilia Falkowska
"Leśnodorski, Ślusarek i Wspólnicy" sp. k.
(1) Przedmiotem rozważań będą wyłącznie przepisy kodeksu spółek handlowych.
(2) Niniejsza analiza ogranicza się do sytuacji, w której komplementariuszem w spółce komandytowo-akcyjnej są spółki kapitałowe.
Treści dostarcza: Leśnodorski, Ślusarek i Wspólnicy
