Projektant jako uczestnik procesu budowlanego

Projektant jako uczestnik procesu budowlanego

[21.11.2016] W myśl art. 17 ustawy Prawo budowlane z dnia 7 lipca 1994 roku (tj. Dz. U. z 2016 r. poz. 290, z późn. zm.; dalej jako: "Prawo budowlane"), uczestnikiem procesu budowlanego jest m.in. projektant.

Zagadnienia wstępne

W myśl art. 17 ustawy Prawo budowlane z dnia 7 lipca 1994 roku (tj. Dz. U. z 2016 r. poz. 290, z późn. zm.; dalej jako: "Prawo budowlane"), uczestnikiem procesu budowlanego jest m.in. projektant. Jego udział w procesie budowlanym, nie jest jednak obligatoryjny, ponieważ co do zasady jest to konieczne przy realizacji robót budowlanych objętych wymogiem uzyskania decyzji o pozwoleniu na budowę. Uzasadniono to faktem, że łącznie z wnioskiem o wydanie przedmiotowej decyzji, należy złożyć projekt architektoniczno – budowlany. W przeciwieństwie do inwestora, projektantem jest zawsze osoba fizyczna legitymująca się odpowiednimi uprawnieniami. W wypadku, gdy przy realizacji pewnego rodzaju inwestycji należy zatrudnić projektantów kilku specjalności, inwestor wybiera tzw. głównego projektanta.

Samodzielne funkcje techniczne w budownictwie

W celu uzyskania możliwości sporządzania odpowiednich projektów, projektant musi legitymować się tzw. samodzielnymi funkcjami technicznymi w budownictwie. Zgodnie z polskim prawodawstwem, uprawnienia budowlane mogą zostać wydane w dwóch zakresach:

1. projektowania,
2. kierowania robotami budowlanymi.

Dla uzyskania uprawnień nie jest wystarczająca jedynie wiedza teoretyczna. Konieczne jest również odbycie stosownej praktyki. Dla przykładu, uzyskanie nieograniczonych uprawnień architektonicznych łączy się z ukończeniem studiów magisterskich na kierunku architektura i urbanistyka. Ponadto, należy odbyć dwuletnią praktykę pod kierownictwem osoby uprawnionej oraz należącej do określonego samorządu zawodowego(1). Praktyka obejmuje uczestnictwo w bezpośrednich pracach nad sporządzaniem projektu, a także pełnienie funkcji technicznych na terenie budowy. Ostatnim etapem przed podjęciem niezależnej pracy przez projektanta, jest wpis na listę członków właściwej izby.

Etap przygotowawczy procesu budowlanego

Na podstawie art. 18 Prawa budowlanego, na inwestorze ciąży obowiązek sporządzenia projektu budowlanego. W związku z tym, że inwestor nie legitymuje się odpowiednimi uprawnieniami, sporządzanie projektu jest zlecane projektantowi na podstawie umowy o prace projektowe.

Zgodnie z art. 20 ust. 1 pkt 1) Prawa budowanego, projektant musi sporządzić projekt zgodnie z: "wymaganiami ustawy, ustaleniami określonymi w decyzjach administracyjnych dotyczących zamierzenia budowlanego, obowiązującymi przepisami oraz zasadami wiedzy technicznej".W związku z tym, projektant musi legitymować się niezwykle szczegółową oraz specjalistyczną wiedzą, w oparciu o którą będzie w stanie spełnić warunki dotyczące m. in. bezpieczeństwa, właściwego użytkowania czy też możliwości utrzymania należytego stanu technicznego projektowanego budynku.

Co ważne z uwagi na bezpieczeństwo użytkowników, polski ustawodawca nałożył obowiązek sprawdzenia sporządzonego projektu przez inną osobę posiadającą stosowne kwalifikacje. Jest to stosunkowo nowe uregulowanie – obowiązujące dopiero od dnia 10 sierpnia 2014 roku.

Spełnienie określonych warunków techniczno-budowlanych przez dany obiekt budowlany w stopniu przewidzianym przez przepisy budowlane nie zawsze jest możliwe. W takim wypadku, zastosowanie może znaleźć art. 9 ust. 1 Prawa budowlanego (przewidujący przypadki szczególne uzasadniające odstępstwo od przepisów techniczno-budowlanych). Odstępstwo od ustalonych norm techniczno-budowlanych nie może jednak powodować wystąpienia zagrożenia dla życia ludzi, bezpieczeństwa mienia, w stosunku do obiektów o których mowa w art. 5 ust. 1 pkt 4 Prawa budowlanego – ograniczenia dostępności dla osób niepełnosprawnych, oraz nie powinno powodować pogorszenia warunków zdrowotno-sanitarnych i użytkowych, a także stanu środowiska, po spełnieniu określonych warunków zamiennych.

W celu uzyskania upoważnienia do udzielenia zgody na odstępstwo od przepisów techniczno-budowlanych właściwy organ składa (przed wydaniem decyzji o pozwoleniu na budowę) wniosek do właściwego ministra. Minister, upoważniając organ do udzielenia zgody na odstępstwo, bada celowość oraz zasadność wskazanego działania. W orzecznictwie podnosi się, że: "(…) O konieczności zastosowania odstępstwa od przepisów techniczno-budowlanych mogą decydować (…) zarówno względy natury faktycznej (np. ukształtowanie terenu, czy istniejący stan zagospodarowania sąsiednich nieruchomości), jak też użytkowe, czy techniczne (…)"(2). Jak wskazano w art. 9 ust. 4 Prawa budowlanego: "Minister, o którym mowa w ust. 2, może uzależnić upoważnienie do wyrażenia zgody na odstępstwo od spełnienia dodatkowych warunków".

Projekt budowlany

Zgodnie z art. 34 ust. 1 i 2 Prawa budowlanego, projekt budowlany powinien:

1. spełniać warunki określone w decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu,
2. być dostosowany do specyfiki i charakteru obiektu oraz stopnia skomplikowania robót budowlanych.

Należy wskazać, że projekt budowlany to pojęcie zbiorcze, które obejmuje: projekt zagospodarowania działki lub terenu, projekt architektoniczno – budowlany oraz w zależności od potrzeb również inne projekty (np. przy budowie drogi krajowej, konieczne jest oświadczenie zarządcy drogi) (art. 34 ust. 3 Prawa budowlanego). Projekt budowlany podlega zatwierdzeniu w decyzji o pozwoleniu na budowę (art. 34 ust. 4 Prawa budowlanego).

Etap realizacji inwestycji

Sam inwestor lub organ administracji architektoniczno – budowlanej, mogą nałożyć na projektanta obowiązek sprawowania nad robotami tzw. nadzoru autorskiego. Z powodu braku regulacji dotyczącej zakresu praw i obowiązków w tym zakresie, przyjmuje się, że (co do zasady) zakres nadzoru autorskiego dookreśla umowa zawierana z inwestorem. Najczęściej, nadzór autorski polega na sprawdzaniu zgodności realizacji robót z projektem budowlanym lub wprowadzania rozwiązań zamiennych, które usprawniają przeprowadzaną budowę.

Nadzór autorski może być interpretowany na dwóch różnych płaszczyznach. Pierwsza płaszczyzna – podmiotowa, to ta która wynika z przepisów ustawy Prawo budowlane. Drugą płaszczyzną jest natomiast ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych z dnia 4 lutego 1994 roku (tj. Dz.U. z 2016 r., poz. 666, z późn. zm.; dalej jako: "Prawo autorskie").

W ujęciu Prawa autorskiego, badanie czy dany projekt podlega ochronie ma charakter przedmiotowy. Nie wystarczy, że został wykonany przez projektanta – ważne, aby posiadał on wystarczająco unikalne cechy. Dopiero wtedy można go traktować jako utwór, czyli wynik działalności twórczej. Co do zasady, taki przymiot można przyznać projektowi architektoniczno – budowlanemu, w konsekwencji czego jego twórcy przysługuje ochrona z zakresu praw autorskich. Osobiste prawa autorskie twórcy, są nierozerwalnie związane z prawami do projektu, który stworzył. W związku z tym, inwestor nie może powierzyć sprawowania nadzoru autorskiego innemu projektantowi. Wyjątkiem jest sytuacja, w której pierwotny autor projektu nie może sprawować nadzoru lub wyraził zgodę na sprawowanie nadzoru przez inną osobę.

Ze względu na to, że podczas przygotowywania projektu, nie sposób przewidzieć wszystkie sytuacje, które wynikną w trakcie realizowania inwestycji, należy liczyć się z możliwością  odwołania się do regulacji dotyczących odstępstw od pierwotnych założeń projektu budowlanego. Ustawodawca polski dzieli je na istotne i nieistotne. O kwalifikacji decyduje projektant, który jest zobowiązany do zmiany projektu, uwzględniając planowane odstępstwa. W przypadku nie dopełnienia powyższych obowiązków, organ administracji architektoniczno – budowlanej wyda nakaz rozbiórki przedmiotowego obiektu.

Ponadto, zgodnie z art. 21 Prawa budowlanego, projektant w trakcie realizacji budowy ma prawo wstępu na teren budowy, dokonywania zapisów w dzienniku budowy, dotyczących jej realizacji; żądania wpisem do dziennika budowy wstrzymania robót budowlanych w razie stwierdzenia możliwości powstania zagrożenia, lub wykonywania ich niezgodnie z projektem.

Odpowiedzialność projektanta

Odpowiedzialność projektanta ma wielopłaszczyznowy wymiar. Może ona przybrać formę odpowiedzialności cywilnej, karnej lub zawodowej. Pierwsza wynika ze stosunku zobowiązaniowego łączącego np. inwestora z projektantem na podstawie umowy o wykonanie prac projektowych. Niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania z tego tytułu pociąga za sobą konsekwencje przewidziane w treści art. 471 ustawy Kodeks Cywilny z dnia 23 kwietnia 1964 roku (tj. Dz. U.  z 2016 r. poz. 380, z późn. zm.; dalej jako: "Kodeks Cywilny"). Na podstawie przywołanego przepisu, uczestnik procesu budowlanego może być zobowiązany do naprawienia wyrządzonej szkody.

Co istotne, projektant może odpowiadać za wyrządzenie szkody nie tylko w reżimie odpowiedzialności kontraktowej. Projektant będzie bowiem również ponosił odpowiedzialność za wady projektu, na podstawie art. 415 Kodeksu Cywilnego (oczywiście o tyle o ile spełnią się przesłanki takiej odpowiedzialności). Przykładem takiej odpowiedzialności deliktowej projektanta, będzie chociażby nie uwzględnienie w projekcie warunków geodezyjnych, powodujących powstanie dodatkowych kosztów po stronie zamawiającego(3).

Projektant może również podlegać odpowiedzialności karnej w przypadku przygotowania projektu bez posiadania wymaganych uprawnień – jak wskazano bowiem w art. 91 ust. 1 pkt 2) Prawa budowlanego, kto wykonuje samodzielną funkcję techniczną w budownictwie, nie posiadając odpowiednich uprawnień budowlanych lub prawa wykonywania samodzielnej funkcji technicznej w budownictwie podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.

Ponadto, zgodnie z art. 93 pkt 1) Prawa budowlanego, kto przy projektowaniu lub wykonywaniu robót budowlanych w sposób rażący nie przestrzega przepisów art. 5 ust. 1-2b Prawa budowlanego, podlega karze grzywny.

Projektanci, w swojej działalności, podlegają również odpowiedzialności zawodowej. W razie dopuszczenia się przez osobę wykonującą samodzielne funkcje technicznego w budownictwie, występku, wykroczenia, czy też wykonywania swojej pracy w sposób niedbały, przewidziano następujące sankcje:

1. upomnienie,
2. upomnienie z jednoczesnym nałożeniem obowiązku złożenia, w wyznaczonym terminie, egzaminu zawodowego,
3. zakaz wykonywania samodzielnej funkcji technicznej w budownictwie, na okres od roku do 5 lat, połączonym z obowiązkiem złożenia, w wyznaczonym terminie, egzaminu zawodowego.

O nałożeniu kary decydują stosowne organy samorządu zawodowego.

autor:
Anna Czechowska, Kancelaria Nowosielski i Partnerzy – Adwokaci i Radcy Prawni z Gdańska

(1) Dorota Dorska – Havaris, Prawa i obowiązki uczestników procesu budowlanego, PRESSCOM 2015, str. 29.

(2) Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Szczecinie z dnia 25 marca 2013 roku w sprawie o sygnaturze akt: II SA/Sz 990/14.

(3) Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 kwietnia 2016 roku w sprawie o sygnaturze akt: II CSK 528/15.

Treści dostarcza: Kancelaria Nowosielski Gotkowicz i Partnerzy – Adwokaci i Radcy Prawni