Pozyskiwanie informacji podatkowych przez organa podatkowe następuje często z pogwałceniem ducha i litery Ordynacji podatkowej. Najczęściej w celu uzyskania informacji podatkowych przywoływany jest zawarty w niej art. 82 §1.
Wspomniany przepis jest wygodnym instrumentem, gdyż zobowiązuje on osoby prawne, jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej i osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą do sporządzania lub przekazywania informacji na pisemne żądanie organu podatkowego o zdarzeniach wynikających ze stosunków cywilnoprawnych albo z prawa pracy.
Dochody bez podatku
Chodzi o zdarzenia mogące mieć wpływ na powstanie obowiązku podatkowego lub wysokość zobowiązania podatkowego osób lub jednostek, z którymi zawarto umowę. Przepis ten zawiera istotne ograniczenie dla organu podatkowego, który może żądać informacji, mogących mieć wpływ na powstanie obowiązku lub wysokość zobowiązania podatkowego. A zatem nie wolno żądać informacji o dochodach zwolnionych z podatku.
Przychody nieopodatkowane
W sprawie Banku Handlowego naruszono de facto ten przepis, bodecyzje i postanowienia Komisji Papierów Wartościowych stwierdzały fakt nabycia akcji w ramach oferty publicznej, czyli zgodnie z art. 52a updf przychody ze sprzedaży nie podlegały opodatkowaniu. A zatem niezgodne z prawem było żądanie danych w trybie art. 82 §1 o.p. Ale gdyby nawet przyjąć, że dochód ze sprzedaży akcji pracowniczych BH podlegał opodatkowaniu, organa podatkowe nie miały możliwości wystąpienia w tym trybie do DMBH, ze względu na istnienie art. 182 – 185 o.p., które określają tryb wystąpienia organów podatkowych i przekazywania informacji do banku i innych instytucji finansowych.
Lex generalis a lex specialis
Można spotkać się z próbami interpretacji opartymi na twierdzeniu, że skoro art. 82 §1 został umieszczony w rozdziale Informacje Podatkowe w Dziale III Zobowiązania Podatkowe, a art. 182 zawarty w rozdziale Dowody w Dziale IV Postępowanie Podatkowe – oznacza to, że regulują odmienne kwestie, a zatem nie można uznać, że art. 182 stanowi lex specialis w stosunku do art. 82 §1 uznanego jako lex generalis. Pogląd ten jest mylny, ponieważ zakłada, że kolejność zapisów prawnych jest uporządkowana i logiczna, czyli ma konkretne znaczenie prawne. Jednak Ministerstwo Finansów i ustawodawca bardzo swobodnie operowali umiejscowieniem niektórych przepisów w ustawie, a zatem nie można przesądzać na tej podstawie o ich charakterze.
Ochrona obywateli
Istnieją jednak inne, bardziej ważkie argumenty świadczące o tym, że pozyskiwanie danych np. z banków lub domów maklerskich nastąpić może tylko w drodze art. 182 o.p. Skoro ordynacja podatkowa przyjmuje dwa tryby postępowania w sprawie gromadzenia informacji podatkowych, w tym jeden szczególny w przypadku danych z banków i domów maklerskich, to przyjmując zasadę racjonalności ustawodawcy, uznać należy, że było to świadome działanie legislatora, który w ten sposób chciał uchronić obywateli przed możliwością arbitralnego pozyskiwania przez organa podatkowe danych bankowych i maklerskich.
Poza tym na szczególny tryb, jaki musi obowiązywać organa podatkowe przy pozyskiwaniu informacji bankowych i maklerskich, wskazuje art. 183 o.p. uzależniający możliwość wystąpienia o informacje w trybie art. 182 o.p. w trzech sytuacjach: nieudzielenia informacji przez podatnika, nieupoważnienia przez podatnika organu podatkowego do wystąpienia o przekazanie informacji oraz udzielenia informacji przez podatnika wymagających uzupełnienia lub porównania.
Art. 183 o.p.
„Z żądaniem sporządzenia i przekazania informacji, o których mowa w art. 182, naczelnik urzędu skarbowego lub naczelnik urzędu celnego może wystąpić po uprzednim wezwaniu do udzielenia informacji z tego zakresu albo do upoważnienia odpowiednio naczelnika urzędu skarbowego lub naczelnika urzędu celnego do wystąpienia do instytucji finansowych o przekazanie tych informacji, gdy strona w wyznaczonym terminie:
- nie udzieliła informacji,
- nie upoważniła odpowiednio naczelnika urzędu skarbowego lub naczelnika urzędu celnego do wystąpienia do instytucji finansowych o przekazanie informacji,
- udzieliła informacji, które wymagają uzupełnienia lub porównania z informacjami pochodzącymi z instytucji finansowej.”
Nie upoważnił naczelnika
Z wymowy przepisu wynika zatem, że organa podatkowe mogły wystąpić do DMBH w trybie art. 82 §1 o.p. tylko wówczas, gdy podatnik upoważnił naczelnika urzędu skarbowego do takiego wystąpienia. Wiemy, że taka sytuacja nie miała miejsca i dlatego też organ podatkowy powinien był zastosować procedurę określoną w art. 182 o.p. Tego też nie uczyniono i w ten sposób naruszono prawo. Dom Maklerski Banku Handlowego miał zatem obowiązek odmówić udzielenia informacji zgodnie z art. 185 o.p., który stanowi, że instytucje finansowe wymienione w art. 182 (czyli banki i domy maklerskie) odmawiają udzielenia informacji, jeżeli żądania naczelnika urzędu skarbowego nie spełniają wymogów formalnych określonych w art. 184 §2 i 3.
Tajemnica zawodowa
Ustawa nakłada zatem na adresata żądania obowiązek sprawdzenia, czy spełnia ono wszystkie wymogi formalne, określone w powołanym wyżej przepisie. Ujawnienie bowiem wymaganych informacji w sytuacji, gdyby okazało się, że żądanie nie spełniło tych wymogów formalnych, może skutkować zarzutem naruszenia tajemnicy zawodowej (por. R. Mastalski, J. Zubrzycki: Ordynacja podatkowa – komentarz Oficyna Wydawnicza „UNIMEX” Wrocław 2001).
DMBH dokonał złamania tajemnicy zawodowej. Ujawnienie informacji m.in. na podstawie rozporządzenia ministra finansów z dnia 24.12.2002 r. w sprawie informacji podatkowych było niedopuszczalne, a ponadto doprowadziło do kuriozalnej sytuacji, która wynikła wprost z zastosowania przepisów tegoż rozporządzenia do zdarzeń faktycznych i prawnych z 1999 r., mimo że przepisy te weszły w życie z dniem 1 stycznia 2003 r.
Jakie postępowanie?
Podnoszony jest również argument, że w przypadku odmowy udostępnienia informacji podatkowych DMBH groziło postępowanie karne skarbowe. Ani organa podatkowe ani Dom Maklerski Banku Handlowego nie mogą jednak zasłaniać się nieznajomością przepisów Ordynacji podatkowej dla usprawiedliwienia niezgodnego z prawem działania. Co więcej w przypadku nieuzasadnionych żądań lub wręcz szantażu ze strony organu podatkowego Dom Maklerski Banku Handlowego mógł zwrócić się do stosownych organów w związku z próbą nakłaniania do przestępstwa i podejrzenia przestępstwa przekroczenia uprawnień przez urzędników skarbowych, a także podjąć inne działanie prawne.
DMBH nie podjął takich działań. Fakt, że DMBH działał w wyniku presji organów podatkowych jest być może okolicznością łagodzącą, ale nie przekreśla faktu, że prawo jest prawem i winno być przestrzegane niezależnie czy urzędnik państwowy nakłania do niezgodnego z prawem działania czy też nie.
dr Daniel Alain Korony
Autor reprezentuje Stowarzyszenie Interesu Społecznego,
jest byłym pracownikiem naukowym Instytutu Nauk Ekonomicznych PAN,
ekspertem Sejmowej Podkomisji ds. nowelizacji ordynacji podatkowej w 2005 r.
źródło: „Gazeta Finansowa”
