Spółka musi uważać przy przymusowym umorzeniu akcji
[22.01.2013] Przeprowadzenie procesu przymusowego umorzenia akcji niesie dla spółki akcyjnej większy zakres obowiązków niż ma to miejsce przy przymusowym umorzeniu udziałów w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością.
Dotyczy to zarówno momentu w którym podejmowana jest uchwała o zmianie statutu w zakresie wprowadzenia do niego przesłanek i trybu przymusowego umorzenia akcji, jak również momentu podejmowania samej uchwały o przymusowym umorzeniu akcji. Spółka musi pamiętać o tych obowiązkach, w przeciwnym razie naraża się na wniesienie przeciwko niej powództwa o stwierdzenie nieważności uchwały.
Istota przymusowego umorzenia akcji w spółce akcyjnej nie różni się od istoty przymusowego umorzenia udziałów w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością. Polega ona na unicestwieniu akcji, należących do konkretnego akcjonariusza, na podstawie uchwały walnego zgromadzenia, podjętej na skutek zaistnienia przesłanek określonych w statucie, które mogą mieć charakter sankcyjny (np. prowadzenie działalności konkurencyjnej) lub niesankcyjny (np. niezawiniona przez akcjonariusza utrata uprawnień zawodowych).
Pierwszym krokiem, który spółka akcyjna musi podjąć w celu umożliwienia przymusowego umorzenia akcji, jest wprowadzenie do statutu przesłanek i trybu takiego umorzenia. Wprowadzenie mechanizmu przymusowego umorzenia akcji może nastąpić w drodze zmiany statutu spółki. W takim przypadku spółka musi pamiętać, że uchwała o zmianie statutu w sprawie przymusowego umorzenia akcji musi być umotywowana. W uchwale powinno więc znaleźć się odniesienie do celu wprowadzenia mechanizmu przymusowego umorzenia akcji, którym może być np. ochrona tajemnic przedsiębiorstwa przed działalnością konkurencyjną ze strony innych podmiotów lub ochrona spółki przed nabyciem akcji przez osobę spoza grona dotychczasowych akcjonariuszy.
Spółka musi również pamiętać, że zgodnie z art. 359§5 kodeksu spółek handlowych, zmiana statutu przewidująca przymusowe umorzenie akcji nie może dotyczyć akcji, które zostały objęte przed jej wpisem do rejestru. Jest to istotna różnica w porównaniu do przymusowego umorzenia udziałów w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością. Zmiana statutu nie może być więc podstawą do przymusowego umorzenia akcji, które zostały objęte przed wpisem tej zmiany do rejestru.
W praktyce oznacza to, że przedmiotem przymusowego umorzenia akcji mogą być tylko i wyłącznie akcje w podwyższonym kapitale zakładowym (chyba, że przymusowe umorzenie akcji zostało przewidziane już w pierwszym tekście statutu), przy czym podwyższenie kapitału zakładowego i objęcie akcji musi nastąpić po wpisie do rejestru zmiany statutu spółki w zakresie przymusowego umorzenia akcji. Przymusowe umorzenie akcji, które zostały objęte przed wpisem do rejestru zmiany statutu spółki w zakresie tego umorzenia, jest więc niedopuszczalne i uzasadnia wystąpienie przez akcjonariusza, którego akcje zostały w ten sposób umorzone, z powództwem o stwierdzenie nieważności uchwały przeciwko spółce.
Po wprowadzeniu do statutu mechanizmu przymusowego umorzenia akcji oraz po zaistnieniu przesłanki uzasadniającej takie umorzenie, walne zgromadzenie akcjonariuszy podejmuje uchwałę o przymusowym umorzeniu akcji danego akcjonariusza. W tym zakresie należy zwrócić uwagę na trzy istotne kwestie, które warunkują skuteczność przymusowego umorzenia akcji, a które nie występują na gruncie spółki z ograniczoną odpowiedzialnością.
Po pierwsze uchwała o przymusowym umorzeniu akcji podlega ogłoszeniu w Monitorze Sądowym i Gospodarczym, ewentualnie innym piśmie przeznaczonym do ogłoszeń spółki. Po drugie w spółce akcyjnej nie ma możliwości przymusowego umorzenia akcji bez obniżenia kapitału zakładowego, w przypadku gdy umorzenie następuje z czystego zysku spółki. W spółce z ograniczoną odpowiedzialnością przymusowe umorzenie udziałów z czystego zysku bez obniżenia kapitału zakładowego jest wyraźnie dopuszczalne ze względu na treść art. 199§6 kodeksu spółek handlowych.
W spółce akcyjnej brak jest takiej możliwości. Przymusowe umorzenie akcji zawsze będzie więc oznaczać konieczność podjęcia uchwały o obniżeniu kapitału zakładowego. W większości przypadków obniżenie kapitału zakładowego będzie wiązać się dodatkowo z obowiązkiem przeprowadzenia postępowania konwokacyjnego w stosunku do wierzycieli, chyba, że wynagrodzenie akcjonariuszy akcji umorzonych ma być wypłacone wyłącznie z kwoty, która może być przeznaczona do podziału między akcjonariuszy (jako dywidenda) lub w innych przypadkach wskazanych w art. 360§2 kodeksu spółek handlowych. Po trzecie uchwała o obniżeniu kapitału zakładowego powinna być bezwzględnie powzięta na tym walnym zgromadzeniu akcjonariuszy, na którym powzięto uchwałę o umorzeniu akcji. Podejmowanie tych uchwał na dwóch osobnych walnych zgromadzeniach jest niedopuszczalne.
Przymusowe umorzenie akcji w spółce akcyjnej jest więc związane z większymi obostrzeniami niż ma to miejsce w przypadku przymusowego umorzenia udziałów w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością. W przypadku naruszenia przepisów art. 359 oraz art. 360 kodeksu spółek handlowych, dotyczących przymusowego umorzenia akcji, podmioty legitymowane, w tym akcjonariusz, mogą wystąpić z powództwem o stwierdzenie nieważności uchwały przeciwko spółce, a w konsekwencji doprowadzić do jej nieważności. Nie można również wykluczyć, że sąd rejestrowy, rozpatrując wniosek o dokonanie odpowiednich zmian w rejestrze przedsiębiorców, dopatrzy się naruszenia przepisów kodeksu spółek handlowych, a tym samym odmówi dokonania odpowiedniego wpisu w rejestrze.
Michał Klimowicz
Treści dostarcza: Leśnodorski, Ślusarek i Wspólnicy
