Jakie obowiązki spoczywają na pracodawcy w związku z wypadkiem przy pracy?
[17.07.2014] Pracownikowi magazynu, podczas zdejmowania z półki, wyślizgnął się z rąk karton z zeszytami, w wyniku czego doznał on urazu nadgarstka. Jakie działania w takiej sytuacji zobowiązany jest podjąć pracodawca?
Nie każde nieszczęśliwe zdarzenie jest wypadkiem przy pracy. Definicję wypadku przy pracy zawiera art. 3 ust. 1 ustawy z dnia 30 października 2002 roku o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadku przy pracy i chorób zawodowych (tj. Dz.U. z 2009 r. Nr 167, poz. 1322 ze zm., dalej "ustawa wypadkowa"). Zgodnie z przywołanym przepisem, za wypadek przy pracy uważa się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w związku z pracą, tzn. (1.) podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności lub poleceń przełożonych albo (2.) podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności na rzecz pracodawcy, nawet bez polecenia, albo wreszcie (3.) w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze między siedzibą pracodawcy a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy. Wypadkiem przy pracy będzie zatem jedynie takie zdarzenie, które pasuje do powyższej charakterystyki. Jednak, w zakresie uprawnienia do świadczeń określonych w niniejszym akcie prawnym, ustawodawca wprowadza również kategorię zdarzenia traktowanego na równi z wypadkiem przy pracy (art. 3 ust. 2 i 3 ustawy wypadkowej).
Kodeks pracy, w razie wypadku przy pracy, nakłada na pracodawcę określone obowiązki (art. 234 § 1). W pierwszej kolejności zobowiązany jest on do działań eliminujących lub ograniczających zagrożenie oraz zapewnienia udzielenia pierwszej pomocy osobom poszkodowanym. W dalszej kolejności ustawa nakłada na niego powinność ustalenia w przewidzianym trybie okoliczności i przyczyn wypadku oraz podjęcie odpowiednich środków zapobiegających podobnym zdarzeniom w przyszłości. Bez względu na literalne brzmienie przepisu, nie ulega wątpliwości, że powzięcie działań ograniczających zagrożenie czy udzielenie poszkodowanemu pierwszej pomocy będzie niezależne od tego, czy zdarzenie zostanie ostatecznie zakwalifikowane jako wypadek przy pracy lub nie.
Ponadto pracodawca będzie zobowiązany o zdarzeniu niezwłocznie zawiadomić właściwego okręgowego inspektora pracy oraz prokuratora, jeżeli wypadek ten jest śmiertelny, ciężki lub zbiorowy oraz w przypadku każdego innego wypadku, który wywołał wymienione skutki, jeżeli może być uznany za wypadek przy pracy (art. 234 § 2 K.p.). Jako wypadek śmiertelny uznaje się ten, w wyniku którego śmierć poszkodowanego nastąpiła w nieprzekraczającym okresie 6 miesięcy od dnia, w którym miał on miejsce (art. 3 ust. 4 ustawy wypadkowej). Z kolei ciężki to taki, w wyniku którego nastąpiło ciężkie uszkodzenie ciała, tj. utrata wzroku, słuchu, mowy, zdolności rozrodczej lub inne uszkodzenie ciała albo rozstrój zdrowia, naruszające podstawowe funkcje organizmu, a także choroba nieuleczalna lub zagrażająca życiu, trwała choroba psychiczna, całkowita lub częściowa niezdolność do pracy w zawodzie albo trwałe, istotne zeszpecenie lub zniekształcenie ciała. (art. 3 ust. 5 ustawy wypadkowej). Z kolei za zbiorowy uznaje się wypadek, w którym ucierpiały co najmniej 2 osoby (art. 3 ust. 6 ustawy wypadkowej).
W rezultacie niezwłoczne zawiadomienie nie zawsze będzie pokrywać się z potoczną interpretacją tego słowa, bowiem np. przy tak sformułowanej definicji wypadku śmiertelnego niekoniecznie już w dniu zdarzenia będzie wiadomo, że ma on taki charakter. Zawiadomić jednak trzeba, gdyż niezawiadomienie wymienionych organów może kosztować pracodawcę od 1 000 do 30 000 złotych (art. 283 § 2 pkt. 6 K.p.).
Obowiązek zawiadomienia o wypadku spoczywa również na innych pracownikach (art. 211 pkt. 6 K.p.). "W praktyce może się zaś zdarzyć, że pracownik nie informuje o wypadku, najczęściej wówczas, gdy do wypadku dochodzi wskutek zawinionego działania samego pracownika. Wtedy pracodawca ma obowiązek podjąć działania, bez względu na czas, jaki upłynął od wypadku, niezwłocznie po tym, gdy dowie się o jego zajściu." (M. Raczkowski, w: Kodeks pracy. Komentarz, red. M. Gersdorf, K. Raczka, M. Raczkowski, Warszawa 2010, s. 882)
Następnym krokiem jest wszczęcie postępowania powypadkowego, którego efektem będzie również stwierdzenie, czy zaszłe zdarzenie należy zakwalifikować jako wypadek przy pracy (ze wszelkimi, w tym w szczególności ubezpieczeniowymi, tego konsekwencjami). Zasady procedowania określa rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 1 lipca 2009 roku w sprawie ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy (Dz. U. nr 105, poz. 870). Pracodawca zobowiązany będzie powołać zespół powypadkowy, którego skład zależy, w pewnym uproszczeniu, od wielkości zakładu pracy. Zadaniem zespołu będzie ustalenie okoliczności i przyczyn wypadku, a po ich ustaleniu – sporządzenie protokołu powypadkowego, co powinno nastąpić, co do zasady, w terminie 14 dni od daty zajścia zdarzenia. Wzór protokołu określa rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 16 września 2004 roku w sprawie wzoru protokołu ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy (Dz.U. Nr 227, poz. 2298). Przyczyny opóźnienia, wynikające np. z zaniedbania obowiązku zawiadomienia o wypadku, należy wskazać w treści protokołu. Protokół ten podlega również zatwierdzeniu przez pracodawcę. Zatwierdzony protokół należy doręczyć pracownikowi albo, w przypadku np. wypadku śmiertelnego, jego rodzinie. Pracodawca jest zobowiązany przechowywać protokół, wraz z dokumentacją powypadkową, przez okres 10 lat.
Dopiero postępowanie wyjaśniające komisji powypadkowej wykaże czy zdarzenie można zakwalifikować jako wypadek przy pracy, czy też nie. W orzecznictwie i w doktrynie podnosi się, że w sytuacji, kiedy komisja uzna, że nie doszło do wypadku przy pracy a pracownik sprzeciwia się takiemu rozstrzygnięciu, może on wystąpić do sądu w trybie art. 189 K.p.c., tj. o ustalenie, że zaszłe zdarzenie, wbrew treści protokołu, ma charakter wypadku przy pracy.
Protokół ma decydujące znaczenie w kontekście dalszego ubiegania się o świadczenie z ZUS, który po uzyskaniu stosownego wniosku pracownika ubiegającego się o świadczenie i skompletowaniu dokumentacji, pracodawca przekazuje właściwej placówce. Zgodnie bowiem z art. 22 ust. 1 ustawy wypadkowej, Zakład odmawia przyznania świadczeń z ubezpieczenia wypadkowego w przypadku (1.) nieprzedstawienia protokołu powypadkowego lub karty wypadku, (2.) nieuznania w protokole powypadkowym lub karcie wypadku zdarzenia za wypadek przy pracy w rozumieniu ustawy albo (3.), gdy protokół powypadkowy lub karta wypadku zawierają stwierdzenia bezpodstawne.
Protokół powypadkowy stanowi również podstawę dla sporządzenia przez pracodawcę statystycznej karty wypadku przy pracy, którą zobowiązany jest on przekazać do GUS. Wzór statystycznej karty wypadku przy pracy, jak i procedurę związaną z jej sporządzaniem i przekazaniem określa rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 7 stycznia 2009 roku w sprawie statystycznej karty wypadku przy pracy (Dz.U. Nr 14, poz. 80 ze zm.).
Treści dostarcza: Kancelaria Prawa Pracy – Sylwia Puzynowska
