W odróżnieniu od spółki akcyjnej, przepisy Kodeksu spółek handlowych dotyczące spółki z o.o. nie przewidują wprost rozwiązania w postaci uprawnienia osobistego wspólnika. Nie oznacza to jednak, że przyznanie takich uprawnień nie jest możliwe. Odpowiednikiem uprawnienia osobistego akcjonariusza spółki akcyjnej, o którym jest mowa w art. 354 Kodeksu spółek handlowych (dalej jako „k.s.h.”), jest szczególna korzyść przyznawana wspólnikowi spółki z o.o. w umowie spółki. Rozwiązanie to jest przewidziane w art. 159 k.s.h.
Podobnie jak przy spółce akcyjnej, różnica pomiędzy uprawnieniem osobistym (szczególną korzyścią) a uprzywilejowaniem udziałów jest taka, że uprzywilejowanie udziałów przechodzi na nabywcę udziałów, podczas gdy uprawnienie osobiste wspólnika określone w umowie spółki wygasa z chwilą zbycia przez niego wszystkich udziałów spółki.
Co do zasady uprawnienie osobiste przysługuje wspólnikowi tak długo jak posiada on co najmniej jeden udział spółki. Możliwe jest również przyjęcie w umowie spółki rozwiązania, zgodnie z którym wspólnikowi będzie przysługiwać uprawnienie osobiste tak długo jak posiadać on będzie określoną liczbę udziałów (np. prawo do powołania i odwoływania jednego członka zarządu przysługujące wspólnikowi tak długo jak posiadać on będzie co najmniej 10% udziałów w kapitale zakładowym spółki z o.o.). Nie ma również przeszkód, aby uzależnić przyznanie lub ustanie uprawnienia osobistego od warunku lub terminu.
Uprawnienie osobiste (szczególna korzyść) powinno być zastrzeżone w umowie spółki pod rygorem bezskuteczności w stosunku do spółki. Oznacza to, że ważne będą postanowienia umów wspólników, umów inwestycyjnych itp. przyznające pewnym wspólnikom określone prawa. Prawa te nie będą skuteczne w stosunku do samej spółki, jeżeli nie zostaną zastrzeżone w umowie spółki. W takim przypadku możliwe jest egzekwowanie uprawnień wspólnika przyznanych mu w umowie wspólników lub innej podobnej umowie, ale tylko w stosunku do stron tej umowy i na zasadach w niej przewidzianych.
Stosunkowo najczęściej spotykanym uprawnieniem osobistym wspólnika spółki z o.o. jest uprawnienie do powoływania i odwoływania członków zarządu lub rady nadzorczej. Często stosowane są również uprawnienia osobiste do żądania zwołania zgromadzenia wspólników oraz umieszczenia określonych spraw w porządku obrad zgromadzenia wspólników. Przy transakcjach kapitałowych, polegających na przystąpieniu nowego inwestora do spółki, często wprowadzane są uprawnienia w zakresie zbywania i nabywania udziałów. Jest to np. prawo pierwszeństwa nabycia udziałów zbywanych przez innego wspólnika, prawo tag along (prawo przyłączenia się do zbycia udziałów przez innego wspólnika) oraz prawo drag along (prawo żądania przyłączenia się do zbycia udziałów przez innego wspólnika). Przepisy k.s.h. nie ustanawiają jednak katalogu zamkniętego uprawnień osobistych (szczególnych korzyści) wspólnika spółki z o.o. W związku z tym możliwe jest również przyznanie innych uprawnień, w zależności od ustaleń wspólników.
Przyznane wspólnikowi uprawnienie osobiste jest przedmiotem ochrony na późniejszym etapie. Możliwe jest co prawda pozbawienie wspólnika uprawnienia osobistego na podstawie uchwały zgromadzenia wspólników o zmianie umowy spółki. Na taką uchwałę zgodę wyrazić musi wspólnik, który ma zostać pozbawiony uprawnienia osobistego. Wynika to wprost z art. 246§3 k.s.h.
Przyznanie wspólnikowi spółki z o.o. uprawnienia osobistego (szczególnej korzyści) stanowi zatem atrakcyjny instrument prawny. Pozwala on wspólnikom na elastyczne ukształtowanie warunków współpracy na gruncie umowy spółki z o.o. Przyznanie tego uprawnienia może stanowić przejaw dominującej pozycji posiadanej przez wspólnika większościowego (np. prawo drag along, które wspólnik większościowy może wykonać w stosunku do pozostałych wspólników). W praktyce często spotykane jest również przyznanie określonych uprawnień osobistych wspólnikom mniejszościowym. Pozwala to zapewnić im dodatkową ochronę i zabezpieczyć ich pozycję w stosunku do wspólnika większościowego (np. prawo do powoływania i odwoływania jednego członka zarządu lub rady nadzorczej).
Źródło: Michał Klimowicz, Adwokat „Leśnodorski, Ślusarek i Wspólnicy”
